Kapadokya Kilise ve Manastırları

Kapadokya kilise ve manastırları Kapadokya’nın tarihi ve doğal güzelliklerini içeren yerlerden bazılarıdır. Ayrıca şehrin turistik olmasının ve daha çok ilgi görmesinin nedenlerinden biridir. Kapadokya kilise ve manastırları en yoğun Ürgüp, Göreme ve Uçhisar bölgelerinde bulunmaktadır. Dünyanın önemli turistik yerlerinden biri olan Kapadokya kilise ve manastırların orijinalliğini korumayı başarmıştır. Dolayısıyla Kapadokya birçok turiste kucak açan bir bölge haline gelmiştir. Genellikle ziyaretçiler 3 gece 4 gün 7 kilise ve Kapadokya turu gezisini çok tercih etmektedirler. Ayrıca Bizans döneminden kalma Kapadokya kilise duvarları Bizans Dönemi Kaya Kiliselerinde Duvar Resimlerini Koruma projesi tarafından koruma altındadır. Kapadokya Direkli Kilise aslında Aksaray’da bulunmaktadır. Ayrıca Kapadokya Çanlı Kilise de Kapadokya’da bulunduğu düşünülen bir yapıdır.

Kiliseler geçmişten beri Hıristiyanların ibadet etmek ve diğer bazı dini görevleri yerine getirmeleri için kullanılan bir mekândır. Genellikle halka açık yapılardır. Hıristiyan inancına göre kiliseler Hz. İsa’nın dünyaya gelişiyle oluşmuştur. Ülkemizde kilise yapılarına sahip şehirlerden biri olan Kapadokya’da çeşitli tarihi örnekler görebiliriz.

Birçok tarihi mekâna ev sahipliği yapan Kapadokya kilise ve manastırları yönünden zengin bir yerdir. Gezerken gözlerinizi ayıramayacağınız bu kiliselerde dikkat edilmesi gereken birçok değerli ayrıntı bulunmaktadır. Bu sebeple, bulunan kiliselerin bir listesi hazırlanmıştır. Kapadokya kilise isimleri listesi başında Tokalı Kilise daha sonra Elmalı Kilise, Aynalı Kilise, Kolonlu Kilise Kapadokya, Haçlı Kilise, Barbara Kilisesi, Yılanlı Kilise, Saklı Kilise, Kapadokya yer altı şehri kilisesi olarak geçen Üzümlü Kilise, Karanlık Kilise ve Kapadokya Çarıklı Kilise gelmektedir. Birbirinden değerli tarihlere sahip olan bu yerler gezilmesi gereken kiliseler arasındadır. Bu yerlerin gezilmesi için Kapadokya yedi kilise turları olmaktadır.

Kapadokya tarihten bugüne gelen birçok kiliseye ev sahipliği yapmıştır ve yapmaya devam etmektedir. Şehirde bulunan en eski kaya kilisesi olarak geçen Tokalı Kilise, Göreme Vadisi’nin en büyük kilisesi olarak da geçmektedir. Kapadokya Tokalı Kilise planı dikdörtgen planlıdır. Kilisenin duvarlarını süsleyen Kapadokya Tokalı Kilise fresklerinden olan Hz. İsa’nın Cehenneme İnişi, Zekeriya’nın Öldürülmesi, Kör Adamın İyileştirilmesi, Hz. İsa’nın Vaftizci Yahya ile Buluşması, Müjde, Ziyaret, Masum Çocukların Katliamı gibi dikkat çekici sahneler bulunmaktadır. Ek olarak, batı sanatında ender bulunan ve sahte inciler kullanılan Hz. İsa ve Vaftiz Yahya’nın hayatlarından bahsedilen pek çok sahnenin içerdiği resimsel döngüler bulunmaktadır. Tokalı Kilisesi’nde bulunan Kapadokya kilise fresklerin bir kısmı ikonoklast döneme diğer kısmı ise ilk Hıristiyanlık dönemine ait olduğu görülmüştür. Ayrıca kilisedeki yeşil ve kırmızı boyamaların çoğunlukta olduğu kutsal kitap olan İncil’i betimlemeleri göze çarpmaktadır.

Tokalı Kilisesi Bizans dönemi kaya kiliselerini korumak için konserve edilen ilk kilisedir. Proje Bizans Dönemi Kaya Kiliselerinde Duvar Resmi Konservasyon Çalışmaları olarak geçmektedir.

Özellikle Hıristiyanlar tarafından özel sayılan Kapadokya yaklaşık 400’e yakın kiliseye ev sahipliği yapmıştır. Kapadokya’da çok sayıda kilise bulunmasının nedeni hem Hıristiyan tarihine ev sahipliği yapması hem de konum olarak elverişli olmasından kaynaklanmaktadır. Bu kiliselerin bir kısmı şu an olmasa da 8. yüzyıldan günümüze kadar gelen kalıntıları vardır. Bulunan bu kalıntıların en çok görüldüğü yer Kapadokya Ihlara Vadisi kiliseleridir. Ayrıca en özel kiliseler de bu bölgede bulunmaktadır. Karanlık Kilise, Yılanlı Kilise, Kırkdamaltı Kilisesi ve Ağaç Altı Kilisesi Kapadokya’da bulunan tarihi ve özel kiliselere örnek verilebilecek yerlerdendir. Ihlara Vadisi kadar çok kilise görülebilecek yerlerden bir diğeri de Göreme Açık Hava Müzesi’dir.  Yılanlı ve Karanlık Kilise kadar değerli olan Aziz Basel Şapeli ve Tokalı Kilisesi bulunmaktadır. Binlerce turistin ziyaret ettiği bu alanlar hem geçmiş hem de günümüz için önemli mekânlardır.

Kapadokya’nın en eski kiliselerinden biri olan Karanlık Kilise 11. yüzyılda inşa edilen bir manastırdır. Sadece küçük bir pencereden ışık alması sebebiyle orijinalliğini kaybetmemiştir. Bu sebeple ismi Karanlık Kilise olarak geçmektedir. Kapadokya Karanlık Kilise planı haç kollar, çapraz tonozlar, merkezi kubbe, dört sütun ve üç apsisten oluşmaktadır. İsmi Karanlık Kilise olsa da çok renkli bir iç yapısına sahiptir.

Kilisede kutsal kitaplardan biri olan İncil ve Hz. İsa’yı içeren zengin süslemeleri vardır. Genellikle saman, alçı ve kum karışımı sıvısı sürülürken üzerlerini de fresklerle süslemişlerdir. Bu sahneler, “Deesis”, “Müjde”, “Beytüllahim’e Yolculuk”, “Doğum”, “Üç Müneccimin Tapınması”, “Vaftiz”, “Lazarus’un Diriltilmesi”, “Başkalaşım”, “Kudüs’e Giriş”, “Son Akşam Yemeği”, “İhanet”, “Hz.İsa Çarmıhta”, “Hz. İsa’nın Cehenneme İnişi”, “Kadınlar Boş Mezar Başında”, “Havarilerin Takdisi ve Görevlendirilmesi”, “Hz. İsa’nın Göğe Çıkışı”, “İbrahim Peygamber’in Misafirperverliği”, “Üç Yahudi Gencin Yakılması”dır. Ayrıca Kapadokya’nın en iyi korunmuş kilisesidir. Ek olarak, kiliseyi gezmek için gelen turistlerden alınan giriş ücreti 30 TL olarak belirtilmiştir. Manzarayı kaçırmak istemeyen ziyaretçiler için Göreme Kapadokya Karanlık Kilise’ye yakın birçok Kapadokya kilise otel bulunmaktadır.

Kapadokya’nın Göreme ilçesinde olan Saklı Kilise girişi yıkılmış olmasından dolayı 1957 yılında keşfedilmiştir. Bu sebeple ismi Saklı Kilise olmuştur. Erozyon yüzünden kilisenin girişi yıllar önce kapanmıştır. Dikdörtgen planlı olan kilise Mezopotamya dönemi kiliselerine benzeyen mimari bir yapıya sahiptir. Kiliseyi süsleyen görseller doğrudan ana kaya üzerine yapılmıştır. Yılanlı Kilise’deki freskleri beyaz, gri, sarı ve kırmızı boyalarıyla yapılmış ve siyah konturlar atılmıştır. Kırmızı rengin hâkim olmasından dolayı kilise 11. yüzyıl ikinci yarısından kalma olabileceği düşünülüyor. Ayrıca kilisenin sahneleri korunmuş bir haldedir. En korunmuş olan ve dikkat çekici olan Veronika’nın Yüz Örtüsü’dür. Saklı Kilise’nin diğer popüler sahneleri ise Deesis (Dua Sahnesi), Meryem’e Müjde, İsa’nın Doğumu, İsa’nın Mabede Takvimi, Vaftizci Yahya’nın Görevlendirilmesi, İsa’nın Vaftizi, Başkalaşım, İsa Çarmıhta, Meryem’in Ölümü’dür. Saklı Kilise’yi gezmeye giden çoğu meraklı insanlar memnun olarak dönmüşlerdir. Aile için gezmeye uygun bir alan olan kilise için bir ücret talebi yoktur.

Aynalı Kilisesi Göreme’ye 500 metrelik bir mesafede yer almaktadır. Diğer adı Fırkatan Kilisesi’dir. Çevresinde bulunan diğer kiliselere göre farklı bir mimari yapıya sahiptir. Gizli geçitler ve tehlike anında saklanmak için kullandıkları odalar ve bu odalara gitmek için özel tünelleri vardır. İçerisinde kırmızı haricinde pek bir renk bulunmamaktadır. Ayrıca Aynalı Kilisesi Adliye Sarayına yakın olması sebebiyle tarihte yargıçların burada yaşadığı düşünülmektedir. Ziyaretçilerin severek gittikleri yerler arasındadır. Fakat kiliseye girmek için 5 TL giriş ücreti alınmaktadır.

Elmalı Kilise Göreme Açık Hava Müzesi’nde yer almaktadır. Kiliseye kuzeyden açılan bir tünel vasıtasıyla girilmektedir. Kapadokya Elmalı Kilisesi dört kubbeli, üç sütunlu, üç apsisli ve kapalı haç planlı bir yapıya sahiptir. Ziyaretçiler tarafından en çok ilgi çeken bölüm tünel girişidir. Kilise genellikle Hıristiyan şehitlerinin bulunduğu fresklere sahiptir. Ek olarak, Elmalı Kilisesi’nin bu özel isme sahip olmasının sebebi Mikail’in elindeki nesnenin elmaya benzetilmesidir. Bu tasvir ana apsisin hemen önünde bulunan fresktir. Ayrıca kilisede Yunanca balık anlamına gelen Yunan harflerinden oluşan balık resimleri bulunmaktadır.

Türkiye’de yaklaşık 650 tane bulunan manastırların belirli bir kısmı Kapadokya’da bulunmaktadır. Kapadokya’nın tarihi güzellilerini yansıtan diğer bir yer de manastırlardır. Manastırlar kendini dine adayan kişilerin bir arada yaşadığı yapılardır. Dolayısıyla birçok dinde önemli bir yere sahiptir. Özellikle Göreme ve Ihlara Vadisi’ndeki manastırlar Hıristiyanlığın erken döneminden Bizans dönemine kadar olan ki dönemden izler taşımaktadır. Kapadokya’da bulunan manastırlarının temeli 4. yüzyılda Aziz Basileios tarafından atılmıştır. Kayseri’de doğan Aziz Basileios Kayseri’nin en yüksek din adamıdır. Ayrıca Ortodoks Hıristiyan tarihinin önemli üç adamlarından biridir. Kapadokya kilise babalarından biri olarak da geçmektedir. 11. Ve 13. Yüzyıllar arasında zirveye ulaşan Kapadokya manastırları günümüze kadar yok olmadan gelebilmiştir. Kapadokya’da manastır yaşamının örnekleri Göreme Açık Hava Müzesi başta olmak üzere birçok Kapadokya vadisinde görülmektedir. Bunların en ünlüsü Rahibeler ve Rahipler Manastırıdır. Daha sonra  Hallaç Manastırı, Aziz Nikolaos Manastırı, Belha Manastırı, Selime Manastır, Eski Gümüş Manastırı, Belha Manastırı, Sümela Manastırı ve Keşlik Manastırı gelmektedir.

Kapadokya ilk çağın sonunda Hıristiyanlık için önemli bir yere sahiptir. Dolayısıyla din adamlarının da etkisi büyüktür. Ayrıca Kapadokya halkı sıradan insanların yoksulluğunu yaşam tarzı olarak seçen keşiş ve kahramanları fazlaca yüceltmişlerdir. Halkın bu durumu manastırların bölge içinde güçlü bir otorite kurmasına elverişli hale gelmiştir. Önemli bir sosyal grup olan keşişler Aziz Basil tarafından manastıra toplanma konusunda ikna edilmişlerdir. Ailelerini, şehirlerini ve değerli olan diğer varlıklarını bırakarak sade bir hayatı seçmiş insanlar günlerini dua ederek, kısa uyuyarak, okuyarak ve yeteri kadar beslenerek geçirmişlerdir. Tanrı’nın rehberliği ile yaşamak buradaki temel amaçtır. İnsan sevgisi ve insanlığın kurtuluş planı da diğer konulardandır. Hayatın zenginliklerinden vazgeçip kendilerini değerli konulara adayan bu kişiler tarihte önemli bir yere sahiplerdir.

Selime Manastırı tarihle iç içe olan ve Kapadokya’nın doğa harikası yerlerinden biri olan bir yapıdır. Kafa dinlemek ve rahatlamak için eşsiz bir yerdir. Ayrıca Kapadokya’da gezilecek yerler listesinde ilk sıralarda yer almaktadır.

Selime Manastırı Ihlara Vadisi’nin sonunda bulunmaktadır. İki katlı olarak inşa edilmiştir. Ayrıca Kapadokya’nın en büyük katedrali olarak geçmektedir. Katedralin üzerinde Hz. İsa’nın gökyüzüne çıkışı resmedilmiştir. Develerin çıktığı kervan yolunun bir kısmı manastırın büyük olan giriş kısmıdır. Bu kısmın üstüne isteyenlerin ibadet etmesi için ikinci bir kısım inşa etmişlerdir. Ayrıca bölgedeki din adamlarının burada yetiştirilmesi yapının en büyük değerlerinden biridir. İlk yüksek sesli ayin de bu mekân da yapılmıştır. Kayaların oyulmasıyla yapılan yapılar Bizans döneminden izler taşımaktadır. Ek olarak tarihte Moğolların Anadolu’da yaptıkları saldırılardan korunmak için kullanılan en baş kale olarak geçmektedir. Her yıl neredeyse 300 bine yakın turist ziyaret etmektedir. Bu nedenle, Kapadokya kilise ve manastırları arasında önemlidir. Ayrıca manastıra yakın gelen ziyaretçilerin kalmak isteyeceği birçok güzel otel bulunmaktadır.

Göreme Açık Hava Müzesi’nin girişte sol tarafında yer alan peri bacalarıdır. Aslında bu peri bacalarının içine oyulmuş 6-7 katlı yapı Rahibeler ve Rahipler Manastırı olarak geçmektedir. Manastırın 1. katında yemekhane, 2. katında şapel ve 3. katında kiliseye ulaşan bir tünel bulunmaktadır. Kilise çapraz kubbe, dört sütun ve üç apsisten oluşmuştur. Kilisede doğrudan kaya üzerine yapılan Hz. İsa resimleri görülmektedir. Katlar arası geçişler tünellerle sağlanmaktadır. Tünellerin giriş çıkışlarını kapatmak veya herhangi bir tehlike anı için sürgülü taşlar kullanılmıştır. Erozyon nedeniyle manastırın diğer katlarına geçiş engellenmiştir. Bu sebeple sadece giriş kat gelen turistlerin gezebilmesi için açılmıştır. Manastır Nevşehir’in şehir merkezinden 13 km uzakta bulunmaktadır. Ayrıca manastırın yakınında gelen ziyaretçilerin kalmak isteyebilecekleri muhteşem manzaralara sahip oteller bulunmaktadır.

Belha Manastırı yüksek tarihi değeri, değerli turizm mekânı ve kendine özel hikayesi olan bir yerdir. Roma baskısından kaçan ilk Hıristiyanlar Kapadokya bölgesine korunmak ve yeni bir hayata başlamak için gelmişlerdir. Manastır Nevşehir’in Özkonak Beldesi’nde bulunmaktadır. Belha Manastırı ayazma suyu, hamamı, gözetleme kulesi, mutfağı ve zindanı ile günümüze kadar ayakta kalmayı başarmıştır. Büyük bir kısmı zarar görmesine rağmen daha sonralarda sütunlarla gerekli destekler yapılarak yapı sağlam hale getirilmiştir. Özellikle giriş kısmı tahrip olmasına rağmen onarılmıştır. Ortadaki avluya açılan oyulmuş kaya odalar ve salonlar bulunmaktadır.

Belha Manastırı’nın sahip olduğu Belha efsanesi yapının tarihi değeri için önemli bir etkiye sahiptir. Efsanede kabile reisinin güzel kızı Belha ve Ziyaret Dağı reisinin aşkını anlatmaktadır. Bir gün kutsal su olan ayazma suyuyla yıkanan Belha Ziyaret Dağı reisini görür ve ikisi de hemen evlenmek isterler. Ama Belha ile evlenmek isteyenlerin sayısının artması sebebiyle Ziyaret Dağı reisi bir yarışma düzenlemiştir. Kazanan Belha ile evlenecektir. Yarışmanın sonunda Ziyaret Dağı’nın reisi ve Aliyli Bey karşı karşıya gelmiştir. Sevgilisini ona doğru gelen oktan korumak isteyen Belha sarayın balkonundan kendini atmıştır. Aynı ok Ziyaret Dağı reisi ve Belha’yı öldürmüştür. Belha’nın babası ikisinin de sarayın bahçesine gömülmesini istemiştir. Sonuç olarak ölümün bile seven iki insanı ayıramadığı vurgulanmıştır. Diğer manastırlar kadar popüler olmayan Belha Manastırı’nın, Kapadokya kilise tahribatların önüne geçmek için, yenilenme süreci devam etmektedir.  Fakat Kapadokya kilise freskleri tahribatına rağmen giden ziyaretçiler tarafından beğenilen yerler arasındadır. Belha Manastırına yakın çok fazla otel bulunmamaktadır ama yenilenme süreci tamamlandığında değeri daha çok artacaktır.